Alain và những trao đổi ngắn

Lam Du
On 29/11/2013

hay “Hạnh phúc là phần thưởng dành cho những người không đi tìm nó” – Émile Chartier.

Sẽ là rất hữu ích nếu ta phân biệt được sự khác nhau của lịch sự và lịch duyệt. Từ điển có thể có ích, nhưng để làm rõ hơn sắc thái ngữ nghĩa đòi hỏi dụng công nhiều hơn: lịch duyệt là cái hào quang tỏa rạng mà một cá nhân tỏa ra thông qua giao tiếp/tiếp xúc với những người khác; trong khi đó lịch sự là một phép thực hành niềm vui trong ứng xử. Đó cũng chính là sợi chỉ xuyên suốt những bài trao đổi ngắn của Alain trong cuốn sách này: Alain hướng dẫn, và phần nào là khuyến dụ chúng ta thực hành lối sống theo phép lịch sự, để tạo ra niềm vui, để được hạnh phúc.

Tuy nhiên một phần lớn và dài của tập sách là những bài trao đổi của Alain về sự bất hạnh: ông giảng về các biểu hiện, phần nào xác định nguồn cơn cũng như là đưa ra phương cách chối từ cái-gọi-là bất hạnh. Bởi theo ông miêu tả phần lớn những bất hạnh của con người là sự kéo dài của tâm lý hơn là một sự kiện thực chất mang tính cách bi kịch. Biết được thực chất là bước đầu để vượt qua vấn đề.

Vượt qua như thế nào? Bằng niềm vui. Alain cho rằng phép lịch sự có thể học được bằng rèn luyện. Thực hành lịch sự cũng là cách để giữ niềm vui trong lòng, không tạo điền kiện cho những suy nghĩ tiêu cực xâm nhập. Khác với lịch duyệt vốn là một sự duyên dáng bẩm sinh hay được tích tụ lâu dài theo năm tháng, phép lịch sự là một sự ứng biến tức thời trong hoàn cảnh cụ thể, chỉ nhằm để, ở mức tối thiểu là, không gây tác động xấu hoặc là thô lỗ đến những người chung quanh mình. Và điều này không đòi hỏi sự duyên dáng – mà thậm chí ngược lại, vẻ lúng túng của kẻ dốc tâm thực hành phép lịch sự, nhiều trường hợp, lại góp phần tạo ra hiệu quả to lớn trong việc kiến tạo niềm vui đối với những người bên cạnh; nhưng đấy lại là một chủ đề khác rồi – cho nên ai cũng có thể làm theo: ai cũng có thể thực hành theo phép lịch sự để kiến tạo hạnh phúc thông qua niềm vui.

Sách Alain nói về Hạnh Phúc do nhà toán học Ngô Bảo Châu cùng nhà văn Phan Việt đồng giới thiệu.

Nhưng nói như vậy là không hoàn toàn thành thật, bởi vì ở đây có một cái bẫy người đọc. Không liên quan gì đến Alain hay là tôi; chẳng ai rắp tâm bày bố sập bẫy ai cả. Vấn đề là chúng ta giao tiếp thông qua ngôn ngữ. Và có những điều cần phải nói đi nói lại nhiều hơn một lần, để tránh những hiểu nhầm không cần thiết. Phương cách thực hành phép lịch sự là dành cho tất cả mọi người mà không nhất thiết đòi hỏi phải có những phẩm cách hay tiêu chuẩn riêng biệt nào: ai cũng có thể tập theo và ai cũng có thể hạnh phúc. Nhưng đây không phải là chiếc đũa thần của hạnh phúc. Alain khuyến dụ người đọc thực hành theo phép này như một phương cách khả dĩ kiến tạo hạnh phúc nhưng đó không phải là một đảm bảo cho hạnh phúc ở trước mắt.

Thêm nữa, phép lịch sự không hẳn là phương cách đúng đắn duy nhất để được hạnh phúc. Mà đúng đắn hay không cũng không quan trọng nữa: Rạch ròi được phải trái đúng sai là cần thiết nhưng hiểu được thế nào thì phụ hợp với bản thân mình, bất kể điều đó là đúng hay sai, còn thiết yếu hơn. Bởi đó là nền tảng thiết thực duy nhất của một con người có thể vin vào, trong cuộc đối mặt với cuộc đời này.

Chớ vì bất kỳ ai bảo rằng thế này mà cuộc đời mình bị lái đi thế nọ.

Bởi vì Sống như là sự đọc; chất lượng chỉ tùy thuộc vào mỗi bản thân mình.